Tôi mỉm cười, chỉ lên bảng:
– Em còn nhớ bài toán xác suất ta vừa học chứ? Trong bài đó, một biến cố xảy ra không phải ngẫu nhiên, mà tùy thuộc vào nhiều yếu tố: điều kiện ban đầu, hoàn cảnh, và cả khả năng xuất hiện của từng kết quả. Nếu ta không thấy hết các yếu tố đó, ta tưởng là “may rủi”, nhưng thực ra, mọi thứ đều có nguyên nhân.
Nhân quả trong đạo Phật cũng giống như vậy – chỉ khác rằng, bài toán ấy không tính bằng con số, mà bằng hành động, lời nói và ý nghĩ của mỗi người. Khi ta gieo một hạt lúa, ta biết cần đất tốt, nắng ấm và nước đủ thì hạt mới nảy mầm. Nhưng khi gieo một ý nghĩ thiện, ta lại thường quên rằng nó cũng cần môi trường thuận duyên để trổ quả. Có khi hạt ấy nằm im rất lâu, rồi đến lúc thích hợp mới đâm chồi.
Tôi chợt nhớ một chuyện đã lâu: lúc nằm viện, tôi gặp một người bạn đang trong cảnh rất khốn khó. Tôi viết bài kêu gọi mọi người giúp đỡ để anh vượt qua giai đoạn ấy. Khi anh bình phục, anh đến cảm ơn. Tôi nói:
– Hôm nay mình gặp nhau như là duyên cũ, coi như ngày xưa anh đánh rơi hạt thóc chưa gặp điều kiện thuận lợi nên chưa nảy mầm. Cuộc đời có lắm nhân quả, nhưng nếu mình gieo nhân lành, thì ắt sẽ có quả lành. Anh hãy cố gắng gieo thêm những nhân thiện lành hơn nữa, sau khi khỏi bệnh nhé.
Anh im lặng, mắt rưng rưng. Tôi biết, hạt giống ấy đã bắt đầu nảy mầm trong lòng anh rồi.
Toán học dạy ta tính xác suất để hiểu sự hợp lý trong ngẫu nhiên.
Phật học dạy ta quán nhân quả để thấy sự công bằng trong vô thường.
Cả hai đều dẫn ta về một chỗ: hiểu rõ mình, thương hơn người, và tin vào giá trị của điều thiện nhỏ nhất.
Nguyễn Văn Phép
(Cựu GV trường PTTH Bình Minh- Vĩnh Long)
